जुम्ला । नेपालको सर्वोच्च उचाइमा फल्ने ‘मार्सी धान’ काट्ने चटारो अहिले जुम्लाका किसानहरूमा छाएको छ। कर्णाली प्रदेशको हिमाली र पहाडी भूभागमा फैलिएका खेतबारी अहिले सुनै सुन देखिन्छन्। बिहानको हुस्सु र चिसो हावाबीच किसानहरू खाँदामा हाँसो र उत्साहको माहोलमा धान काट्न व्यस्त छन्।
जुम्लाको तातोपानी, गुठिचौर, पातारासी, चन्दननाथ, सिँजा र हाँकु क्षेत्रका किसानहरू अहिले खेतमै रमाइरहेका छन्। करिब २,५०० देखि ३,००० मिटर उचाइमा खेती हुने यो लाल रङको धान मार्सी ले जुम्लाको पहिचान मात्रै होइन, गौरव पनि बनेको छ।
मार्सी धान नेपालकै सबैभन्दा उच्च उचाइमा फल्ने प्रजाति हो। यसको विशेषता भनेको चिसो मौसम र पहाडी भूगोलमा पनि राम्रोसँग फल्ने क्षमतामा छ। यस धानको दाना सानो, रातो रङको हुन्छ र स्वादमा मीठो हुने भएकाले यसलाई “राजा धान” पनि भनिन्छ।
स्थानीय किसानहरूका अनुसार यो वर्ष समयमै वर्षा भएकाले उत्पादन राम्रो हुने अपेक्षा गरिएको छ। तातोपानी गाउँपालिकाका किसान हर्क बुढा भन्छन्, “गत वर्षभन्दा यसपटक धानको बाली राम्रो छ। मौसम साथ दिएपछि अन्न राम्रोसँग पाकेको छ।”
धान काटिसकेपछि किसानहरूले सुखाउने, मुठा पार्ने र गोठालो पुर्याउने काम सुरु गरिरहेका छन्। खेतबारीहरूमा महिला र पुरुष सबै व्यस्त छन्। कतिपय गाउँमा त परम्परागत ‘धान काट्ने गीत’ गाउने र नाच्ने चलन अझै जीवित छ। स्थानीय बासिन्दा भन्छन, “धान काट्ने बेला हाम्रो पर्व जस्तै हुन्छ। बिहानदेखि साँझसम्म गाउँभरि रमाइलो हुन्छ।”
कृषि प्राविधिकहरूको भनाइमा मार्सी धानले जुम्लाको जैविक कृषि प्रवर्द्धनमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएको छ। यस धानमा लोहा, फस्फोरस र एन्टिअक्सिडेन्टजस्ता पौष्टिक तत्त्व प्रशस्त पाइने भएकाले यसको माग अहिले काठमाडौंदेखि विदेशी बजारसम्म बढ्दै गएको छ।
कृषि ज्ञान केन्द्र जुम्लाका अनुसार हाल जिल्लामा करिब ८ सय हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रमा मार्सी धान खेती हुने गरेको छ। वार्षिक उत्पादन करिब १२ सय मेट्रिक टन पुग्ने अनुमान गरिएको छ।
यद्यपि, किसानहरूले बजार व्यवस्थापन र भण्डारण सुविधा अभावका कारण उचित मूल्य पाउन कठिनाइ भोग्नुपरेको गुनासो गरेका छन्। स्थानीय तह र प्रदेश सरकारले यो बालीलाई ब्रान्डिङ गरी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रवर्द्धन गर्नुपर्ने उनीहरूको माग छ।
मार्सी धान खेतीले केवल जुम्लाको पहिचान मात्र बनाएको छैन, यो कर्णालीका किसानहरूको गर्व, परिश्रम र आत्मनिर्भर जीवनशैलीको प्रतीक पनि बनेको छ।
